'Het klaslokaal is heilige grond'

In de afgelopen week heb ik een bijzondere en inspirerende reis gemaakt met Verus (vereniging Katholiek en protestants onderwijs) naar Israël en de Palestijnse gebieden. Deze reis stond in het teken van onderwijs, leiderschap en spiritualiteit. De 25 reisgenoten werden tijdens deze reis begeleid door de rabbijn Soetendorp van de Nederlandse liberale joodse gemeenschap. Tijdens deze reis was ik op zoek naar de effecten van een verdeelde samenleving en welke maatschappelijke opdracht er ligt voor onderwijs met LEV. 

Strijd tussen recht en recht

Tijdens de reis zijn we zowel in Israël als in de Palestijnse gebieden geweest. Tot mijn verbazing gaat het werken aan vrede niet zozeer tussen deze twee groepen, maar binnen de groepen onderling. In Israël heb ik gezien hoe verschillende Joodse groepen en religieuze stromingen naast elkaar samenleven en hoe scholen werken aan het opvangen van migranten uit o.a. Eritrea. Daarnaast hebben we in de Palestijnse gebieden gezien hoe er wordt gewerkt aan een vreedzame samenleving tussen moslims en christenen. Maar het contact tussen Israëliërs en Palestijnen is er nauwelijks. Deze samenlevingen worden door een letterlijke en figuurlijke muur van elkaar gescheiden. Rabbijn Soetendorp noemt de Israëlische-Palestijnse kwestie de ’strijd tussen recht en recht’. 

De Israëliërs hebben het recht om veilig te kunnen wonen en op vreedzame wijze hun geloof en tradities te beleven. De holocaust heeft diepe wonden gezet en dat is met name voelbaar door de vele verhalen die zijn verteld en die zichtbaar werden in het herdenkingscentrum Yad-Vasjem. Dit heeft het Israëlische volk bij elkaar gebracht in Israël, waardoor een zeer diverse samenleving is ontstaan. Daarnaast is de wil groot om dat nooit weer te laten gebeuren. Daarom is de Israëlische samenleving erop gericht om dat te bewerkstelligen, ook al gaat dat ten koste van anderen. Ik heb van alle verhalen begrepen dat de angst in Israël voor aanslagen of buitenlandse terreur groot is. Er zijn talloze slachtoffers geweest van aanslagen. 

Aan de andere kant zoeken ook palestijnen naar veiligheid en een eigen identiteit. Zij hebben het recht om niet als tweederangs burgers te worden behandeld. Er zijn talloze belemmeringen die door de Israëlische staat zijn opgeworpen waardoor reizen wordt bemoeilijkt, de werkloosheid hoog is. Toen ik logeerde bij een Palestijns gezin keek ik vanuit het flatgebouw uit over de scheidingsmuur op een Israëlische nederzetting van 60.000 inwoners op een plek waar tot tien jaar geleden de olijfboomgaarden waren, waar vele Palestijnen werkten. De verhalen van Palestijnen zijn letterlijk op de afscheidingsmuur geplakt en vormen samen het ’wall-museum.’ De verhalen werden versterkt door de kunstenaar Banksy die een aantal kunstwerken op de muur heeft gezet en in een voormalig hotel dat door de muur is omsloten.

Rabbijn Soetendorp zegt: ’De weg naar vrede kan pas echt komen als aan beide rechten kan worden gegarandeerd en als mensen elkaars verhalen kennen.’ Nu ontmoeten de groepen elkaar niet. Kinderen kennen de kinderen aan de andere kant van de muur niet. Ze kunnen niet naar elkaars verhaal luisteren en zich niet in elkaar inleven.

Empowerment op school

De Palestijnse scholen die we hebben bezocht was een opvallend goede sfeer. De leerlingen zijn gemotiveerd en spreken goed Engels (vanaf de onderbouw.) De school is een veilige plaats en er is veel ruimte voor ontmoeting en het delen van verhalen. In een gesprek met een groep leerlingen werd mij duidelijk dat voor hen de droom is om te emigreren om echte kansen te krijgen. Daarvoor is de Engelse taal belangrijk. Maar bovenal waren de kinderen blij en hoopvol. Ze hebben mij enthousiast meegenomen in hun verhaal. Ik werd geraakt door de uitleg van de ’empowerment-trap’. Op de traptreden waren bemoedigende teksten geschreven over het werken met een doel voor ogen en dat als je valt, je weer op moet staan en steeds een beetje beter wordt om je doel te behalen. Daarnaast hebben ze mij geleerd om mijn naam in het Arabisch te schrijven.
De hoop van deze leerlingen is bij de meeste Palestijnse volwassenen nauwelijks voelbaar. In gesprekken in het Soemoedhuis (een ontmoetingscentrum voor christelijke en islamitische Palestijnen) werd gezegd: ’Hoop voor de toekomst is er niet, we zijn iedere dag dankbaar als we de dag veilig zijn doorgekomen.’ 

Met hart voor elkaar

Rabbijn Soetendorp heeft ons ook kennis laten maken met de joodse mystiek, waarin parabels en symbolen belangrijk zijn. Hij vertelde in een oude synagoge dat de eerste en de laatste letter van de joodse bijbel LV (LEV) betekent. Dat is Hebreeuws voor hart. Hij stelt hierbij dat als we steeds iets goed doen voor een ander het ’licht van vrede’ steeds dichterbij komt. Uiteindelijk willen alle religies vrede en rechtvaardigheid, zo stelt hij. Hij spreekt over ons pad naar vrede: ’Ook al zijn de paden verschillend, we klimmen allemaal naar de top van de berg waar vrede heerst.’ Als metafoor gebruikte hij het verhaal van mannen in een boot: ’Een van de mannen boorde een gat in de boot. Toen de anderen hier wat van zeiden, sprak de man: Wat zeuren jullie nou, ik boor toch alleen op mijn stukje van de boot.’ Soetendorp lichtte toe dat de droom van de ene nooit de ander mag schaden. 

Naast elkaar wonen en elkaar niet kennen

Deze inspirerende reis is eigenlijk samen te vatten door de oude ommuurde stad Jeruzalem als metafoor te nemen. Deze stad bestaat uit vier wijken met joden, christenen, Armeniërs en arabieren. Deze wijken liggen in de stad met nauwe straatjes. Je loopt soms zo de andere wijk binnen, zonder dat je dat door hebt. De wijken liggen tegen elkaar aan, maar de mensen uit de wijken ontmoeten elkaar nauwelijks. Dit wordt ook zichtbaar bij de tempelberg. Hierop ligt een belangrijk islamitisch heiligdom (de rotskoepel) en op een steenworp afstand ligt de westelijke muur (klaagmuur), wat het belangrijkste joodse heiligdom is. De ingang voor deze plekken liggen naast elkaar, maar zijn strikt van elkaar gescheiden. In de westelijke tempelmuur heb ik een briefje gedaan met wensen van de kinderen van Basisschool de Windwijzer. Hieronder de wens dat het goed gaat met al onze vrienden en dat er vrede is. Zeer toepasselijk op die plek!

Nieuwe ontmoetingen

De groep reisgenoten bestond uit 25 verschillende mensen die verbonden zijn met onderwijs: leraren, schoolleiders, bestuurders en andere medewerkers. Deze ontmoeting is zeer waardevol. Nieuwe mensen die elkaar niet kenden stelden zich open, voelden zich verbonden en hebben ook veel lol met elkaar gehad. Ik heb bijzonder genoten van de mooie gesprekken met de reisgenoten over onderwijs, spiritualiteit en de persoonlijke verhalen.

Naast deze ervaringen heb ik met m’n reisgenoten bijzondere Bijbelse plekken bezocht en gezien / ervaren wat dit doet met mensen. Naast Jeruzalem zijn we o.a. bij het meer van Galilea, Jericho, Bethlehem en Jakko geweest. We hebben ook nog even gedreven op het zoute water van de Dode Zee (de diepste plek op aarde); een bijzondere leuke ervaring. Op vrijdagavond hebben we samen de Sjabbat (joodse rustdag) gevierd en de zondag gevierd op een boot op het meer van Galilea; een bijzondere viering waarbij verschillende reisgenoten inbreng hadden met muziek, verhalen en gebed. 

Het klaslokaal is heilige grond

De reisgenoten hebben veel met elkaar gesproken over ’de inspiratie’ en tegelijkertijd ’de verwarring’ van deze reis. Wat vind ik hier nou van? Wat kan ik hier nou mee? Rabbijn Soetendorp stelt krachtig: ’De weg naar vrede begint in de klas. Ieder stukje aarde is heilig, maar vooral ieder hoekje van het klaslokaal.’ Als je elkaars verhalen niet kent kun je de verschillen niet omarmen en is de weg naar een vreedzame samenleving moeilijk of niet mogelijk. Ook in Nederland moeten scholen ruimte maken om leerlingen hun eigen identiteit te laten ontwikkelen om vandaar uit anderen te leren begrijpen. Dan worden verschillen omarmd en leren kinderen wat goed samenleven is. Hierin schuilt de opdracht die ik meeneem vanuit deze reis bij het verder ontwikkelen van goed burgerschapsonderwijs. Gelukkig is in Nederland de samenleving niet zo verdeeld als in Israël. Toch polariseert ook de samenleving in Nederland. Daar ligt voor het onderwijs de opdracht: Leer kinderen elkaars verhaal kennen en leer ze luisteren naar elkaar, zodat ze zich in elkaar kunnen inleven, ook al zijn verschillen soms groot. Dit sluit bijzonder goed aan bij mijn persoonlijke missie: ’Geloven in de kracht van onderwijs voor een betere wereld.’

Dank aan Verus, Rabbijn Soetendorp en Sarkon voor het mogelijk maken van deze onvergetelijke reis! Nieuwsgierig naar meer foto’s en de belevenissen? Bekijk de reis in Polarsteps. (https://www.polarsteps.com/BartOud/5934914-israel-en-de-palestijnse-gebieden)

Bart Oud